Yenilenebilir enerji yatırımlarını teşvik etmek amacıyla dolar kuru üzerinden verilen alım garantilerinin faturası, kamu özel işbirliği ile yapılan köprü, otoyol, tünel ve şehir hastanelerinden kat be kat fazla oldu. Son 4.5 yılda Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM) kapsamında yapılan garanti ödemelerin toplamı 148 milyar TL’ye ulaştı. Dolar kuru üzerinden ve bu santrallere özel yapılan hesaplama yöntemi ile ortaya çıkarılan “YEKDEM Birim Bedeli”, “Aktif Enerji Bedeli” kalemi içinde elektrik tüketicilerinin faturalarına kilovatsaat başına ekleniyor. 2017’de başlayan bu teşvik mekanizmasından çoğu tüketicinin haberi dahi olmuyor.
ZAMLAR YOLDA
Yapılan hesaplamalara göre, bu ödemeler piyasa maliyet ortalaması ile TL üzerinden hesaplansaydı, ödenen bedel yarı yarıya azalarak 76 milyar TL olacaktı. Ancak yapılan yanlış planlama ile tüketiciler fazladan 72 milyar TL’yi ödemek zorunda kaldılar. Hızlı kur artışları nedeniyle elektrik maliyetleri daha da artan sanayicilerin talepleri doğrultusunda YEKDEM’de yeni santrallere ödemeler 1Temmuz’dan itibaren TL’ye çevrildi. Ancak daha önce devreye giren santrallere ödemeler dolar kuru üzerinden devam ediyor. TL’ye geçilmesi YEKDEM Birim Bedeli’nde kısmi gerilemeye neden olsa da, yüksek döviz kurları ile ithal edilen doğalgaz ve kömürün maliyetleri artırması yüzünden elektrikte zammın kaçınılmaz olduğu ifade ediliyor.
DIŞA BAĞIMLI
2021’in Temmuz-Ağustos döneminde elektriğin yüzde 35’inin doğalgazdan, yüzde 15’inin ise ithal kömürden üretildiğini söyleyen enerji uzmanı ve elektrik piyasasını analiz eden encazip.com’un kurucusu Çağada Kırım, yerli ve milli olarak gözüken HES’lerden bazılarının dahi ödemelerinin dolarla olduğunu ifade ederek, sektörün büyük oranda dışa bağımlı olduğunu kaydetti. Mesken elektrik fiyatlarının piyasa maliyetinden yüzde 22, ticarethane-sanayiden de yüzde 33 aşağıda olduğunu anlatan Kırım, bu farkın kapatılacağını dile getirdi.
Döviz üzerine kurgulanan enerji piyasası çıkmazda
Özelleştirmeler sonrası elektrikte üretimden dağıtıma ve faturalandırmaya (perakende satış) kadar enerji sektörü dövize bağımlı hale geldi. Şu anda elektrik üretiminin yüzde 80’ine yakınını özel şirketler gerçekleştiriyor. Dağıtım ve perakende satışın ise yüzde 100’ü özel sektöre devredilmiş durumda. Elektrik portföyünün yabancı paralar üzerine kurgulandığı için bu zamların ortaya çıktığını söyleyen Çağada Kırım, en azından böyle bir dönemde EÜAŞ’ın ürettiği elektriği dağıtım şirketleri yerine doğrudan vatandaşa veya sanayiciye verebileceğini belirtti.